Żurawina wielkoowocowa – czy warto uprawiać?

od Ewa Mackiewicz-Walec , 31 października, 2017

Stany Zjednoczone i Kanada są głównymi producentami owoców żurawiny, które praktycznie w całości przeznaczają do przetwórstwa. Europejski rynek jest w coraz większym zakresie zainteresowany zakupem świeżych lub przetworzonych owoców żurawiny. W Polsce, pomimo optymalnych warunków do jej uprawy, jako roślina sadownicza jest ona stosunkowo nowym gatunkiem. Obecnie obserwuje się coraz większe zapotrzebowanie na przetwory z żurawiny wielkoowocowej (m.in. soki, dżemy, galaretki, sos żurawinowy) oraz w postaci składnika herbat.

Żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon L.), zwana także borówką wielkożurawinową, należy do rodziny wrzosowatych (Ericaceae). W warunkach naturalnych występuje na wschodnich obszarach Ameryki Północnej, a gatunkiem europejskim jest żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus L.). Żurawina to wieloletnia, zimozielona krzewinka o skórzastych, ciemnozielonych, eliptycznych liściach (o białym zabarwieniu od spodniej strony), które wybarwiają się pod koniec listopada na ciemnoczerwono, co świadczy o tym, że roślina wchodzi w zimowy okres spoczynku.

Żurawina ma wzniesiony pokrój, o pędach dorastających nawet powyżej 1 m szerokości, które tworzą sztywną darń. Zaliczana jest do roślin samopylnych, miododajnych, a jej różowe kwiaty zawiązują się od maja do sierpnia, a rozwijają dopiero w przyszłym roku. Charakterystyczne położenie kwiatów na długich szypułkach, przypominające głowę żurawia, dało nazwę tej krzewince. Znana jest przede wszystkim z czerwonych, mięsistych owoców o gładkiej skórce pokrytej nalotem woskowym.

Właściwości

Owoce żurawiny są źródłem witamin (A, C, E, B₁, B₂, B₆) oraz soli mineralnych (potasu, sodu i selenu), kwasów organicznych (chinowy, malonowy, cytrynowy), przeciwutleniaczy (kwas askorbinowy, karotenoidy), garbników, pektyn, luteiny i polifenoli (flawonole, anotycyjany, resweratrol). Zawartość wymienionych substancji zmienia się w zależności od stopnia dojrzałości i wielkości owoców, odmiany oraz sposobu uprawy.

Żurawina doceniana jest w profilaktyce chorób układu krążenia, nowotworów. Bywa stosowana jako środek wspomagający leczenie bakteryjne w infekcjach układu moczowego. Znajduje zastosowanie w leczeniu przeziębienia, anginy czy problemów żołądkowych (unieszkodliwia bakterie Helicobacter pylori), a także wykazuje właściwości przeciwgrzybicze i przeciwzapalne. Wykazano także pozytywny wpływ omawianej rośliny na kondycję skóry (zalecana jest do pielęgnacji cery suchej, dojrzałej, z przebarwieniami oraz trądzikowej).

Uprawa

Żurawina wielkoowocowa w naturalnym środowisku rośnie na glebach wilgotnych, kwaśnych, często spotykana na terenach bagiennych i torfowiskach, choć dobrze sobie radzi także na glebach piaszczystych, osuszonych i ubogich w składniki pokarmowe. W celu zapewnienia optymalnych warunków wskazane jest utrzymanie gleby na odpowiednim poziomie pH (3,5 w KCl), ze względu na duże wymagania wodne zalecane jest nawadnianie plantacji. Pod jej uprawę często wykorzystuje się tzw. sztuczne bagna lub gleby o wysokim poziomie wody gruntowej. Żurawinę nawozi się nawozami wieloskładnikowymi, mogą być wykorzystywane nawozy przeznaczone pod uprawę borówki wysokiej.

Żurawina rozmnaża się najlepiej poprzez odcinanie wiosną lub jesienią płożących pędów i ukorzenianie ich w glebie. Jest rośliną łatwo wytwarzającą korzenie na każdej części pędów po zetknięciu z wilgotnym i kwaśnym podłożem. Sadzonki optymalnie jest sadzić w ilości ok. 120 tys./ha. Pąki kwiatowe i kwiatostany są wrażliwe na wiosenne przymrozki. Przy wyborze odmiany powinno się kierować tolerancją na niską temperaturę w fazie kwitnienia roślin, a plantację należy zabezpieczać przed przymrozkami.

Żurawina zdecydowanie lepiej owocuje w miejscu nasłonecznionym, odsłoniętym od wiatru. Owoce zawiązują się na pędach wzniesionych, których w pierwszych latach prowadzenia plantacji jest niewiele. Wskazane jest przycięcie roślin, aby usunąć nadmiar płożących się pędów. Wybarwienie owoców decyduje o porze zbioru (wtedy gdy rumień pokrywa ok. 75% ich powierzchni), a ich cierpki smak powoduje, że nie nadają się do bezpośredniego spożycia, ale z powodzeniem są wykorzystywane jako surowiec do przetwórstwa. Zbiór owoców wykonuje się „na mokro,” po uprzednim zalaniu plantacji wodą, oraz „na sucho”. Jakość owoców ocenia się na podstawie ich wybarwienia oraz wielkości i zdrowotności – brak uszkodzeń i mięknięcia. Zbiór jest jednorazowy, żurawina zaczyna wydawać pierwsze owoce w trzecim roku od posadzenia, a w piątym można spodziewać się większych plonów. Szacuje się, że z 1 ha można średnio uzyskać ok. 5 ton, natomiast na glebach podmokłych nawet dwa razy tyle. Prowadzenie takiej plantacji jest bardzo opłacalne, ceny owoców oscylują w granicach 10–15 zł/kg.

Odmiany

Odmiany na plantacje produkcyjne powinny charakteryzować się dużą plennością i jakością owoców oraz odpornością na choroby. Rośliny dostępne w polskich szkółkach w większości pochodzą ze Stanów Zjednoczonych. Do często wykorzystywanych odmian zalicza się m.in.: „Early Black” (odmiana wczesna, owoce małe, ciemnoczerwone), „Ben Lear” (odmiana wczesna, owoce o wydłużonym kształcie, ciemnoczerwone), „Franklin” (odmiana wczesna, owoce duże, ciemnoczerwone), „Bergman” (odmiana wczesna, owoce duże, lekko baryłkowate, ciemnoczerwone), „Searles” (odmiana średnio późna, owoce kuliste, ciemnoczerwone), „Stevens” (odmiana średnio późna, owoce duże, kuliste, ciemnoczerwone), „Pilgrim” (późna odmiana o silnym wzroście, owoce duże, purpurowoczerwone), „McFarlin” (późna odmiana, owoce podłużne, ciemnoczerwone, podczas przechowywania tracą barwę, polecana na przetwory), „Howes” (odmiana późna, owoce kuliste i błyszczące).

Do nowych, atrakcyjnych odmian żurawiny wielkoowocowej zalicza się m.in. takie odmiany jak „Hollison”, „Grygleski”, „Matthewes” i „Red Star”.