Co z opakowaniami po środkach ochrony roślin

Podstawową zasadą dobrej praktyki jest minimalizacja pozostałości na wszystkich etapach postępowania przy stosowaniu środków ochrony roślin. Zawsze jednak istnieje problem zagospodarowania opakowań po środkach, oraz w mniejszym lub większym stopniu innych stałych odpadów, takich jak środki niepełnowartościowe, osady z filtrów opryskiwaczy, czy zanieczyszczone materiały użyte do zbierania rozsypanych lub rozlanych preparatów. Osobny problem stanowi zagospodarowanie pozostałości ciekłych, zbieranych ze stanowisk do napełniania i mycia opryskiwaczy.

Kwestię zagospodarowania opakowań po środkach ochrony roślin reguluje ustawa z dn. 13 czerwca 2013 o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. 2013 poz. 888). Definiuje ona środki niebezpieczne oraz określa obowiązki wprowadzających (producentów i importerów), sprzedawców i użytkowników środków niebezpiecznych w odniesieniu do opakowań po tych środkach.

[betteroffer]To tylko fragment tekstu. Aby uzyskać dostęp do całości, kliknij w przycisk Kup teraz.[/betteroffer][betterpay amount=”2,00″  button=”images/buynow_1.png” description=”Dostęp do treści” validity=”0″ validity_unit=”d” ids=””]

Zgodnie z ustawą do środków niebezpiecznych zalicza się środki ochrony roślin oznakowane jednym z piktogramów przedstawionych na rys. 1. Opakowania po tych środkach uznaje się za odpady niebezpieczne, które sprzedawca środków zobowiązany jest przyjmować od użytkowników, a użytkownicy zobowiązani są je zwrócić sprzedawcy.

Zobowiązania użytkowników środków ochrony roślin oraz dodatkowe zalecenia dotyczące postępowania z opakowaniami zapisane są także na etykietach-instrukcjach stosowania środków. Zgodnie z zapisem ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. 2013 poz. 455), z opakowaniami jednostkowymi należy postępować w sposób opisany na etykiecie tych środków, tym samym zalecenia etykiety w tym zakresie stają się obowiązującym prawem. Dla środków zakwalifikowanych jako niebezpieczne (rys. 1) etykieta przewiduje następujące instrukcje:

• Środek i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny.
• Opróżnione opakowania przepłukać trzykrotnie wodą, a popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową.
• Opróżnione opakowania po środku zwrócić do sprzedawcy, u którego środek został zakupiony.
• Używać odpowiednich pojemników zapobiegających skażeniu środowiska.
• Zabrania się spalania opakowań po środku ochrony roślin we własnym zakresie.
• Zabrania się wykorzystywania opróżnionych opakowań po środkach ochrony roślin do innych celów, w tym także traktowania ich jako surowce wtórne.
•    

 

 

 

 

 

Rys. Piktogramy na opakowaniach środków ochrony roślin zakwalifikowanych do środków niebezpiecznych.

Na etykietach środków ochrony roślin niezakwalifikowanych do środków niebezpiecznych znajdują się następujące instrukcje:

• Opróżnione opakowania traktować jako odpady komunalne.
• Zabrania się spalania opakowań po środku ochrony roślin we własnym zakresie.

Oznacza to, że opakowania po tych środkach nie podlegają obowiązkowi zwrotu i można z nimi postępować jak z odpadami komunalnymi, tzn. segregować według ogólnie przyjętych zasad.

W odniesieniu do wszystkich opakowań, niezależnie od kwalifikacji środków ochrony roślin, niedopuszczalne jest ich spalanie we własnym zakresie, zakopywanie lub porzucanie poza systemem zbiórki lub odbioru odpadów.

Właśnie mija 10 lat, od kiedy funkcjonuje system zbierania opakowań zainicjowany, zorganizowany, i do chwili obecnej nadzorowany przez Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin, działające w imieniu producentów i importerów środków ochrony roślin. W ramach tego systemu zbierane są nie tylko opakowania po środkach ochrony roślin lecz także po innych środkach niebezpiecznych stosowanych w rolnictwie, takich jak nawozy, adiuwanty czy produkty biobójcze. Jedynym warunkiem jest by opakowania te były oznakowane przynajmniej jednym z piktogramów pokazanych na rys. 1. Zwrotowi nie podlegają opakowania zbiorcze, takie jak kartony czy folie. Ze względów bezpieczeństwa nie są odbierane opakowania brudne, z resztkami środków i z produktami przeterminowanymi. Dlatego po opróżnieniu opakowań należy je gruntownie wypłukać czystą wodą, a popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza i zużyć podczas zabiegu. Etykieta środka ochrony zaleca trzykrotne płukanie jeśli wykonuje się je ręcznie. Korzystając z płuczki na opryskiwaczu należy poddać opakowanie działaniu wody pod ciśnieniem przez co najmniej 5‒10 sekund.

Czyste opakowania należy gromadzić w specjalnie do tego przeznaczonych workach foliowych, oznakowanych logiem systemu zbiórki opakowań. Worki te można pobrać u sprzedawcy środków ochrony roślin. Opłukane opakowania po środkach niebezpiecznych nie przestają być odpadem niebezpiecznym, dlatego do chwili zwrotu do sprzedawcy zgromadzone w worku opakowania powinny być przechowywane pod zamknięciem, razem ze środkami ochrony roślin. Eliminuje to ryzyko wykorzystania opakowań przez osoby postronne do innych celów.

Zagospodarowanie pozostałości stałych

Największym problemem wśród odpadów są niepełnowartościowe środki ochrony roślin oraz osady powstałe w wyniku przetwarzania pozostałości płynnych, np. odparowania wody w stanowiskach dehydratacyjnych. Nie można ich zużyć podczas zabiegów i w żadnym wypadku nie wolno ich unieszkodliwiać w warunkach gospodarskich. Niedopuszczalne jest ich zakopywanie, spalanie we własnym zakresie, wylewanie do systemów ściekowych lub nieużywanych studni, kanałów, rzek i zbiorników wodnych lub składowanie zagrażające czystości gleby i wody.

Niepełnowartościowe środki ochrony roślin oraz osady mogą być unieszkodliwiane wyłącznie przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa w procesie wysokotemperaturowego spalania (ponad 1200°C), spełniającego określone standardy bezpieczeństwa. Dlatego w celu pozbycia się tych substancji należy skorzystać z usług jednej z firm zajmujących się odbiorem i utylizacją odpadów niebezpiecznych, w tym środków ochrony roślin. Najbliższą firmę posiadającą uprawnienia do utylizacji środków ochrony roślin można znaleźć w internecie. Można także spytać o nią w miejscowym oddziale Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Podczas stosowania środków ochrony roślin dochodzi do powstania innych drobnych odpadów stałych, takich jak osady w filtrach opryskiwaczy lub materiały absorbujące użyte do zbierania rozlanych lub rozsypanych środków ochrony roślin (np. ręcznik papierowy, trociny). Do momentu neutralizacji lub utylizacji odpady te należy złożyć w oznakowanym pojemniku lub worku foliowym, i pozostawić w miejscu  przechowywania środków ochrony roślin. Materiały biodegradowalne można kompostować lub zmieszać z substratem stanowiska bioremediacyjnego. Można je także wrzucić do zbiornika na gnojowicę, skąd w swoim czasie trafią na pole.

Zagospodarowanie pozostałości ciekłych

Sposób postępowania z resztkami cieczy użytkowej po zabiegu oraz z wodą użytą do płukania zbiornika i instalacji cieczowej opryskiwacza określa rozporządzenie MRiRW z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin (Dz.U. 2013 poz. 625). Zgodnie z rozporządzeniem pozostałości te należy zużyć po uprzednim rozcieńczeniu na powierzchni, na której przeprowadzono zabieg, lub unieszkodliwić z wykorzystaniem rozwiązań technicznych zapewniających biologiczną degradację substancji czynnych środków ochrony roślin. Pierwsza możliwość jest praktycznym i nie sprawiającym problemów rozwiązaniem kwestii zagospodarowania ciekłych pozostałości po myciu wewnętrznym, tzn. płukaniu zbiornika i instalacji cieczowej. Kłopot zaczyna się z zagospodarowaniem zanieczyszczonej wody po myciu zewnętrznym jeśli nie można tej operacji przeprowadzić także na polu. Według zasad dobrej praktyki zewnętrzne mycie sprzętu w gospodarstwie powinno się przeprowadzać na nieprzepuszczalnym podłożu, umożliwiającym zbieranie wody w celu  unieszkodliwienia zawartych w niej zanieczyszczeń chemicznych. Zbiorniki do gromadzenia zanieczyszczonej wody powinny być wyraźnie oznakowane, ze wskazaniem ich zawartości. W warunkach gospodarskich płynne pozostałości można poddać bioremediacji, w trakcie której substancje czynne środków ochrony roślin ulegają naturalnemu rozkładowi, lub dehydratacji, polegającej na odparowaniu wody i tym samym radykalnemu zmniejszeniu objętości odpadów podlegających specjalistycznej utylizacji.

Bioremediacja jest naturalnym procesem neutralizacji zanieczyszczeń chemicznych w glebie i wodzie przy udziale mikroorganizmów. Substancje czynne środków ochrony roślin ulegają rozkładowi i mineralizacji w wyniku metabolicznych procesów mikroorganizmów glebowych, takich jak grzyby, bakterie i glony. Kluczowym elementem efektywnej bioremediacji środków ochrony roślin jest zatem odpowiednio skomponowany substrat, wzbogacony materiałem organicznym, sprzyjającym rozwojowi i aktywności mikroflory glebowej. Główną masę organiczną substratu, oraz rolę jego rozluźniacza, pełni pocięta słoma której udział objętościowy stanowi zwykle 40‒50%. Torf lub kompost w ilości 25‒40% dostarcza próchnicy i jest podstawowym źródłem węgla organicznego. Zwykle 20‒25% objętości substratu stanowi gleba pochodząca z  pola lub plantacji, gdzie stosowane środki ochrony roślin pobudzają do działania mikroorganizmy rozkładające substancje czynne tych środków. Tak przygotowane podłoże sprzyja m.in. rozwojowi grzybów białej zgnilizny (Phanerochaete chrysosporium, kl. Basidiomycetes), których rola w biodegradacji środków ochrony roślin jest szczególna. Rozkładają one nie tylko pestycydy ale także inne szkodliwe związki, takie jak dioksyny, PCB (polichorowane bifenyle), czy PAH (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne).

rys. poniżej: BIOBED obok magazynu środków ochrony roślin oraz zbiornika pośredniego do napełniania opryskiwaczy.

W prawidłowo skomponowanym i utrzymanym środowisku proces biodegradacji jest bardzo efektywny i wynosi od 95 do 99%. Wyniki wieloletnich obserwacji wskazują, że nawet po okresie intensywnego stosowania środków ochrony roślin i stosunkowo dużym wkładzie ciekłych pozostałości działalność mikroorganizmów przez okres zimy obniża koncentrację wszystkich stosowanych substancji aktywnych do poziomu wykrywalności. Efektywność rozkładu substancji chemicznych może się jednak zmniejszyć, a w stosunku do niektórych nawet ustać w wyniku nadmiernej koncentracji środków ochrony roślin w substracie, jego przesuszenia, oddziaływania ropopochodnych węglowodorów spłukiwanych z maszyn czy ciągników (oleje, smary), oraz azotu zmywanego z rozsiewaczy nawozów lub opryskiwaczy po użyciu płynnych nawozów (RSM, mocznik). Dlatego stanowiska bioremediacyjne nie powinny być wykorzystywane do zlewania resztek cieczy użytkowej czy wody po płukaniu zbiornika i instalacji cieczowej opryskiwacza, lub pozbywania się niepełnowartościowych preparatów i innych skażonych odpadów o wysokiej koncentracji środków ochrony roślin. Stosowane w praktyce systemy bioremediacyjne mają formę stanowisk najazdowych typu BIOBED, oraz pochodnych, takich jak PHYTOBAC, lub jego kompaktowa wersja VERTIBAC, opracowana w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. Czas eksploatacji substratu w tych stanowiskach wynosi od 5 do 8 lat, w zależności od warunków klimatycznych oraz intensywności użytkowania. Zużyty substrat, jeśli jest prawidłowo użytkowany, zawiera zwykle śladowe ilości substancji chemicznych. Niemniej jednak powinien być przez rok kompostowany, a następnie zużyty jako nawóz organiczny.

  BIOBED (rys. 2) to rodzaj zagłębionego w ziemi basenu wypełnionego podłożem bioaktywnym i wyposażonego w rampy najazdowe, które umożliwiają wjazd opryskiwacza na stanowisko. Ścianki basenu muszą gwarantować jego szczelność dlatego należy je wykonać z odpowiedniej jakości betonu lub grubej folii. Na dnie układa się warstwę drenażową w postaci żwiru (ok. 10 cm) następnie warstwę zagęszczonej gliny, spowalniającej odpływ wody (ok. 5 cm), a na niej 50 cm substratu (słoma 50%, torf 25%, gleba 25%). Zbierające się w warstwie drenażowej odcieki całkowicie lub częściowo zneutralizowanych pozostałości płynnych  odprowadzane są przewodem przez syfon do zbiornika, z którego można je z powrotem przepompować do stanowiska. W ten sposób BIOBED stanowi izolowany system o zamkniętym obiegu cieczy.

W okresie zimowym zalecane jest przykrycie stanowiska folią lub brezentem co zapobiega jego przelaniu i przemarzaniu.  Stanowisko powinno być zlokalizowane co najmniej 30 m od studni oraz cieków i zbiorników wodnych, w miejscu  nie narażonym na zalania, najlepiej w bezpośrednim sąsiedztwie magazynu środków ochrony roślin i punktu czerpania wody (np. zbiornika pośredniego do napełniania opryskiwacza) (rys. 2).

PHYTOBAC (rys. 3) ma podobną budowę, wykorzystuje substrat o tym samym składzie i zachodzą w nim dokładnie te same procesy co w stanowisku BIOBED. Nie pozwala on jednak na wjazd opryskiwacza, co stwarza konieczność budowy w gospodarstwie specjalnego miejsca do napełniania i mycia opryskiwaczy z możliwością zbierania i gromadzenia ciekłych pozostałości. Spływająca z takiego miejsca ciecz powinna przechodzić przez separator części stałych i produktów ropopochodnych zanim trafi do zbiornika gromadzącego pozostałości. Ze zbiornika pobierana jest sukcesywnie przez pompę i rozprowadzana równomiernie na powierzchni substratu do momentu obfitego zwilżenia ‒ zwykle raz lub dwa razy dziennie. Podobnie jak w przypadku stanowiska BIOBED odcieki z substratu, zbierające się w warstwie drenażowej na dnie stanowiska, odprowadzane są do zewnętrznego zbiornika po czym trafiają z powrotem do podłoża.

Stanowiska PHYTOBAC są zadaszone w celu zabezpieczenia ich przed wodą opadową. W dużych gospodarstwach budowane są w formie basenów wypełnionych substratem (rys.3), a w gospodarstwach o niewielkim zużyciu środków ochrony roślin i ograniczonej przestrzeni na dodatkowe wyposażenie infrastrukturalne mogą być stosowane stanowiska w wersji kompaktowej, takie jak VERTIBAC  (rys. 4).

 

 

rys. PHYTOBAC ze zbiornikiem na zanieczyszczoną wodę, zintegrowanym ze stanowiskiem do mycia opryskiwaczy.

Koncepcja stanowiska VERTIBAC zakłada kombinację bioremediacji i dehydratacji ciekłych pozostałości w celu maksymalizacji efektywności rozkładu substancji i odparowania wody przy stosunkowo niewielkich gabarytach. Górny zbiornik stanowiska o objętości 700 l zawiera bioaktywny substrat, a dolny (400 l) pełni rolę zbiornika buforowego, w którym gromadzone są ciekłe pozostałości po myciu opryskiwaczy, oraz do którego spływają odcieki z substratu. Woda odparowuje zarówno z powierzchni substratu jak i bezpośrednio z lustra cieczy gromadzonej w zbiorniku buforowym dzięki zachowaniu 20-centymetrowej przestrzeni miedzy zbiornikami.

 

 

 

 

rys. Kompaktowe stanowisko bioremediacyjne VERTIBAC

 

 

Przeprowadzone testy wykazały wysoką efektywność rozkładu środków ochrony roślin w stanowisku VERTIBAC oraz nadzwyczajne możliwości odparowania wody. Ze zwilżanego raz dziennie  substratu o objętości wynoszącej zaledwie 500 l, oraz z lustra wody o powierzchni 1 m² odparowuje w ciągu sezonu ponad 1000 l wody. Zwilżanie substratu dwukrotnie w ciągu dnia powoduje zwiększenie odparowania o kolejne 20‒30%. Wynik ten czyni ze stanowiska VERTIBAC dobre rozwiązanie dla gospodarstw ogrodniczych, w których wykonuje się od kilku do kilkunastu zabiegów rocznie.

[/betterpay]

Grzegorz Doruchowski, IO Skierniewice