Odmiany roślin są wynikiem twórczej pracy hodowców i stanowią ich własność intelektualną. Hodowla nowych odmian jest procesem żmudnym i nieprzewidywalnym, wymagającym długoletniej pracy, a niekiedy także znacznych środków finansowych. Działalność hodowlana obarczona jest więc wysokim ryzykiem, ponieważ hodowcy trudno przewidzieć, czy dana odmiana znajdzie uznanie producentów i odniesie sukces na rynku. Stąd też istotnym punktem działalności hodowlanej jest odpowiednie zabezpieczenie interesów hodowców poprzez wprowadzenie odpowiedniej ochrony prawnej nowych i już istniejących odmian. Ten istotny aspekt poruszyła radca prawny Joanna Pabiniak podczas tegorocznych Targów Sadownictwa i Warzywnictwa TSW 2017.
Przyznanie ochrony wyhodowanej odmianie oznacza dla hodowcy otrzymanie monopolu w określonych sferach korzystania z własnej odmiany. Pozostali hodowcy lub inne osoby nie mogą zatem wykonywać czynności względem chronionej odmiany bez pozwolenia hodowcy. Udzielenie zgody na wykorzystanie odmiany może przybierać formę pobierania opłaty z tytułu korzystania z chronionego prawnie materiału siewnego. Hodowca może m.in. udzielić licencji np. na rozmnażanie i sprzedaż sadzonek chronionej odmiany rośliny w zamian za określone wynagrodzenie. Może również korzystać z przyznanych środków prawnych w celu zwalczania stwierdzonych naruszeń wyłącznego prawa do odmian, np. w momencie użytkowania odmiany bez jego zgody. Rozwiązaniem mogą być roszczenia na drodze cywilnoprawnej, jak również podjęcie działań na drodze postępowania karnego przeciwko osobom naruszającym wyłączne prawo do odmiany.
Prawo do odmiany należy do grupy praw własności intelektualnej. W praktyce można wyróżnić dwa systemy ochrony prawnej odmian roślin. Pierwszy z nich oparty jest o system patentowy. Drugi to system swoisty, tzw. sui generis, uwzględniający odmienności w odniesieniu do odmian roślin. Polski i europejski system ochrony bazuje na założeniach systemu sui generis. Jego podstawę prawną budują postanowienia tzw. konwencji UPOV (Międzynarodowego Związku ds. Ochrony Nowych Odmian Roślin). Pierwszym etapem podczas nabywania prawa do odmiany jest przyznanie przez właściwy organ, tj. Dyrektora COBORU lub Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO), wyłącznego prawa hodowcy do odmiany. Kolejnym krokiem może być wpisanie odmiany do Księgi Ochrony Wyłącznego Prawa w przypadku rejestracji odmiany na poziomie krajowym. Dzięki temu hodowca może korzystać z prawnych środków, przewidzianych przez ustawę z 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin. Na poziomie Unii Europejskiej obowiązuje Rozporządzenie Rady (WE) nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 r. w sprawie wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin. Ustawa o ochronie prawnej odmian roślin oraz rozporządzenie nr 2100/94 regulują zakres czynności, do których uprawniony jest hodowca chronionej odmiany. Wyłączne prawo obejmuje: 1) wytwarzanie lub rozmnażanie, 2) przygotowanie do rozmnażania, 3) oferowanie do sprzedaży, 4) sprzedaż lub inne formy zbywania, 5) eksport, 6) import, 7) przechowywanie materiału siewnego odmiany chronionej.
O autorze
Renata Słomnicka
