Jak powstaje nowa odmiana?

od Renata Słomnicka , 16 grudnia, 2016

Polska jest znaczącym światowym producentem i eksporterem owoców oraz warzyw, a także przetworów. Duża ich część pochodzi z uprawy odmian zagranicznych, ale corocznie zwiększa się udział odmian pochodzących z polskiej hodowli.

Znacząca pozycja Polski niewątpliwie jest związana z postępem biologicznym, który odgrywa ważną rolę w tworzeniu nowych, dobrze plonujących odmian oraz uszlachetnianiu już istniejących. Działania mające na celu intensyfikację produkcji ogrodniczej oraz wprowadzanie odmian o wyższej wartości użytkowej podejmowane są w Polsce przez branżę hodowlano-nasienną, która prowadzi hodowlę twórczą i zachowawczą oraz reprodukcję nasion.

Twórcze otrzymywanie nowych odmian

Głównym zadaniem hodowli twórczej jest tworzenie nowych odmian o ulepszonych cechach biologicznych, dostosowanych do warunków środowiska, zmieniających się technologii uprawy i wymagań użytkowników. Nowe odmiany powinny prezentować oryginalność pod względem jednej lub kilku cech oraz wyrównanie i trwałość. Kierunki hodowli danego gatunku nakreślane są przez obecnie panującą modę wśród konsumentów, technologię uprawy i zbioru oraz warunki środowiskowe.

Nowa wartość dodana

Prace hodowlane mogą być prowadzone na trzech płaszczyznach, uwzględniając hodowlę adaptacyjną, jakościową i odpornościową. Podstawowym celem pierwszej z wymienionych jest otrzymywanie odmian dobrze przystosowanych do warunków glebowo-klimatycznych. Odmiany te powinne być również przydatne w nowoczesnych i innowacyjnych technologiach produkcji, zbiorze i przechowywaniu warzyw. Hodowla jakościowa ukierunkowana jest na tworzenie odmian o wysokich walorach prozdrowotnych i użytkowych, zdatnych do spożycia w stanie świeżym i przetworzonym. W hodowli odpornościowej dąży się natomiast do uzyskania odmian odpornych lub mało podatnych na patogeny i szkodniki. Dzięki temu odmiany takie mogą być uprawiane z pominięciem wielokrotnie powtarzanych zabiegów środkami ochrony roślin. Uprawa takich odmian umożliwia uzyskiwanie warzyw bez szkodliwych dla zdrowia pozostałości pestycydów, zapobiega nadmiernej degradacji środowiska naturalnego oraz pozwala obniżyć koszty produkcji, co powoduje zwiększenie konkurencyjności polskiego ogrodnictwa.

Utrzymywanie tego, co już istnieje

Dążenie do utrzymania stałości cech dziedzicznych oraz zachowania genotypów istniejących odmian jest zadaniem hodowli zachowawczej. Dzięki działaniom mającym na celu zachowywanie cech biologicznych odmian możliwa jest produkcja stabilnego materiału siewnego o wysokiej jakości. Jest to materiał wyselekcjonowany, wolny od chorób i szkodników, gwarantujący uzyskanie wysokich plonów o dobrej jakości.

Jakie działania są podejmowane?

O tym, jakie działania należy podjąć podczas każdego procesu hodowlanego, decyduje wiele czynników związanych z właściwościami danego gatunku. W zależności od sposobu rozmnażania gatunku (samo- i obcopylność, rozmnażanie wegetatywne i generatywne), rodzaju cyklu życiowego (rośliny jednoroczne, dwuletnie, wieloletnie) oraz sposobu dziedziczenia interesującej cechy stosuje się różne metody i zabiegi hodowlane. Najprostszą, a zarazem najstarszą metodą hodowlaną jest selekcja, czyli świadomy wybór roślin o ciekawych i wartościowych cechach, lub też eliminowanie roślin o cechach niekorzystnych. Sama selekcja warunkuje jednak ograniczone rezultaty. O wiele większe możliwości daje krzyżowanie odpowiednio dobranych komponentów, które pozwala otrzymać nowe kombinacje korzystnych cech w potomstwie. Szczególne znaczenie ma tutaj oparta na krzyżowaniu hodowla heterozyjna, dzięki której otrzymuje się atrakcyjne dla producentów odmiany mieszańcowe o dużej plenności i bujności.

Główne kierunki hodowli wybranych warzyw